एमपीएससी मंत्र : दुय्यम सेवा पूर्वपरीक्षा -सामान्य विज्ञान

Advertisement

रोहिणी शहा

दुय्यम सेवा पूर्वपरीक्षेसाठी बुद्धिमापन चाचणी घटकाची तयारी कशा प्रकारे करावी याबाबत चर्चा करण्यात आली. या लेखामध्ये संयुक्त पूर्वपरीक्षेसाठी सामान्य विज्ञान घटकाच्या तयारीबाबत चर्चा करण्यात येत आहे.

सामान्य विज्ञान घटकाचा अभ्यासक्रम पुढीलप्रमाणे विहित करण्यात आला आहे.

भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, वनस्पतिशास्त्र, प्राणिशास्त्र व आरोग्यशास्त्र ल्लमागील वर्षांच्या प्रश्नपत्रिकांचे विश्लेषण केल्यास पुढील मुद्दे लक्षात येतात.

* आयोगाने दिलेल्या अभ्यासक्रमामध्ये स्पष्टपणे नमूद न केलेला पण स्वतंत्रपणे विचारण्यात येणारा एक घटक आहे, मानवी शरीररचनाशास्त्र.

* कोणत्याही उपघटकास इतर घटकांपेक्षा कमी किंवा जास्त महत्त्व देण्यात येत नाही. प्रश्नसंख्या बदलली तरी साधारणपणे १५ प्रश्न व सहा उपघटकांपैकी प्रत्येकाला किमान एक प्रश्न बहाल करून इतर प्रश्नांची संख्या उपघटकनिहाय शक्यतो समान ठेवण्याकडे कल दिसतो.

* बहुविधानी प्रश्नांची संख्या कमी आहे आणि पारंपरिक पद्धतीचे बहुपर्यायी प्रश्न जास्त आहेत.

* बहुविधानी प्रश्नांमधील काठिण्य पातळी ही मूलभूत अभ्यास झालेल्या उमेदवारांना कॉमन सेन्सने सोडविता येतील अशा प्रकारची आहे.

* सर्व शाखांमधील शोध व शोधकर्ते वैज्ञानिक यांवरचे प्रश्न विचारण्यात आलेले आहेत.

* मूलभूत संज्ञा आणि संकल्पनांवर बहुतेक प्रश्न विचारलेले आहेत. उपयोजित प्रकारचे प्रश्न भौतिकशास्त्राच्या गणितांपुरते मर्यादित असल्याचे दिसते.

वरील विश्लेषणाच्या आधारे या घटकाची पुढीलप्रमाणे तयारी करता येईल :

भौतिकशास्त्र

* बल, दाब, कार्य, ऊर्जा, शक्ती, उष्णता, तापमान, पदार्थाचे अवस्थांतर, मापन पद्धती (राशी व एकके) हे लहान घटक वस्तुनिष्ठ अभ्यासाठी सोपे ठरतात. या घटकांच्या नोट्स ढोबळ मुद्दय़ांच्या स्वरूपात पुरेशा ठरतात.

* प्रकाश, ध्वनी, भिंग, धाराविद्युत, चुंबकत्व, गती व गतिविषयक समीकरणे हे मोठे व महत्त्वाचे घटक आहेत. प्रकाश, ध्वनी, भिंग, धाराविद्युत, चुंबकत्व, गती व गतीविषयक समीकरणे यांवर मूलभूत संकल्पना आणि गणिते विचारली जाऊ शकतात. या सर्वच मुद्दय़ांच्या तयारीसाठी संज्ञा आणि संकल्पनांचे आकलन महत्त्वाचे आहे.

आधी लहान घटकांमधील वस्तुनिष्ठ बाबी व त्यांच्या संकल्पना व्यवस्थित पाठ कराव्यात. त्यांचा मोठय़ा घटकांचा अभ्यास करताना प्रत्येक वेळी उपयोग होतो.

महत्त्वाचे सिद्धांत व ते मांडणारे शास्त्रज्ञ यांचे कोष्टक तयार करावे.

रसायनशास्त्र

* द्रव्य, त्यांचे स्वरूप व त्यांच्या अवस्था, मूलद्रव्ये आणि त्यांची वैशिष्टय़े, अणूंची संरचना व त्याविषयी विविध शास्त्रज्ञांनी मांडलेले सिद्धांत, अणूंची मांडणी करण्यासाठी बनविलेली आवर्तसारणी व तिच्यामध्ये होत गेलेले बदल, आधुनिक आवर्तसारणी व तिची ठळक वैशिष्टय़े, काही महत्त्वाच्या मूलद्रव्यांच्या संज्ञा, धातू, अधातू, धातूसदृश धातुके, संयुगे व त्यांची निर्मिती, कार्बनी व अकार्बनी संयुगे, आम्ल, आम्लारी व क्षार तसेच त्यांच्यामधील प्राथमिक अभिक्रिया, मिश्रण व त्यांची निर्मिती

* या मुद्दय़ांचा त्याच क्रमाने अभ्यास केल्यास त्यांच्यामध्ये असलेल्या परस्परसंबंधांमुळे विषय समजून घेणे आणि लक्षात राहणे सोपे होते. यासाठी राज्य पाठय़पुस्तक मंडळाची विज्ञान विषयाची जुनी तसेच नवी पुस्तके जास्त उपयोगी ठरतील.

वनस्पती व प्राणिशास्त्र

* वर्गीकरणाच्या पद्धती व संबंधित शास्त्रज्ञ, विविध संच व विभाग व त्यातील प्राणी/वनस्पती व त्यांची वैशिष्टय़े हा अभ्यास कोष्टकामध्ये करावा.

* अवयव संस्थांमधील वस्तुनिष्ठ बाबींवरच लक्ष द्यावे. प्रत्येक संस्थेवर किमान १० प्रश्न स्वत: तयार करावेत.

* विविध सूक्ष्मजीव, त्यांचे वर्गीकरण, महत्त्वाची वैशिष्टय़े,  त्यांपासून होणारे फायदे-तोटे यांचे एक कोष्टक करावे.

आरोग्यशास्त्र

* यामध्ये पुढील मुद्दय़ांच्या आधारे तक्ता बनवून अभ्यास केल्यास सगळय़ा संबंधित गोष्टी लक्षात ठेवणे सोपे आणि सोयीचे होते.

* रोगांचे प्रकार – जिवाणूजन्य, विषाणूजन्य, कवकजन्य, आदिजीवजन्य, संसर्गजन्य, असंसर्गजन्य, लैंगिकदृष्टय़ा पारेषीत होणारे, आनुवंशिक आजार, या सर्व रोगांची लक्षणे, कारणीभूत घटक, स्रोत, प्रसाराचे माध्यम, बाधित होणारे अवयव, उपचार पद्धती.

* राष्ट्रीय- आंतरराष्ट्रीय पातळीवर एखादा रोग जास्त चर्चेमध्ये असेल तर त्याचे स्थान, प्रसार, उपचारासाठी केले जाणारे प्रयत्न इ. चालू घडामोडींचा अभ्यास करणे आवश्यक आहे.

* स्थूल व सूक्ष्म पोषणद्रव्ये : कबरेदके, प्रथिने, मेद, जीवनसत्त्वे, खनिज व क्षार या पोषणद्रव्यांपासून मिळणारी ऊर्जा, त्यांचे महत्त्वाचे घटक, स्रोत, शरीरावरील त्यांचे परिणाम, कमतरता व आधिक्यामुळे निर्माण होणाऱ्या समस्या इ. मुद्दय़ांच्या आधारे अभ्यास करावा.

चालू घडामोडी

या घटकाच्या पुढील मुद्दय़ांबाबत अद्ययावत माहिती असायला हवी.

* आरोग्य, पोषण, पर्यावरणाशी संबंधित शाश्वत विकास उदिष्टे आणि त्याबाबत भारतातील उपक्रम

* याबाबतचे  हऌड व इतर संघटनांचे निर्देशांक

* राष्ट्रीय आंतरराष्ट्रीय पातळीवर चर्चेत असलेला रोग, त्याचे उगमस्थान, प्रसार, उपचारासाठीचे प्रयत्न

* आरोग्य व पोषणाबाबतच्या केंद्र व राज्य शासनाच्या योजनांच्या महत्त्वाच्या तरतुदी

* विज्ञान क्षेत्रातील राष्ट्रीय, आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार

* विज्ञान क्षेत्रातील नवे शोध व चर्चेतील संशोधने

The post एमपीएससी मंत्र : दुय्यम सेवा पूर्वपरीक्षा -सामान्य विज्ञान appeared first on Loksatta.

‘Share’ व ‘Like’ तुमच्या मित्रांना नोकरीची संधी देऊ शकतो..! Source: एमपीएससी मंत्र : दुय्यम सेवा पूर्वपरीक्षा -सामान्य विज्ञानhttps://ift.tt/HIY1dLFZq